Турчихиймсан…

Төрийх албан хаагч. Ай хэлэхэд ч урамтай сайхан нэр хүндтэй үг гэж боддийн. Сайд гэвэл бүр л айхтар сүрхий хүн байж таараа. Соёлт хүний эзэмшвэл зохих бүхий л 87 шинжийг бүрдүүлсэн байж гэмээ нь сайд болдог байхдаа. Хамгийн нэгдүгээрт цаг барих нь сүүпэр дүүпэр. Их мөрөн дөлгөөн эрдэмтэй хүн даруу гэгч үлгэрээр нөгөө сайн сайхан бүхнээ хашир өөрөө яриад байдаггүй хүмүүс л тэрийг нь магтаал бөөн сүр дуулиантай амьдардаг байхдаа. Ардын засгийн тамгыг хэн хийсэн би л хийсэн гэж нөгөө “мээк”Бодоо өөртэйгээ ярьж байдаг шиг мань мэт нь ганц нэг юм хийнгүүтээ л би л “оллоог хийсэн” энэ тэр гээл солиороол явжийдаг болтой юм.

Монголд телевиз үүсэн байгуулагдсан энэ тэр гээл бөөн юм болов доо. Монгол телевизэд дурлагч, шүтэн бишрэгч ч маш олон байв. Амаа олохгүй магтаад, ер нь л монгол телевиз бүгдийг хийчихсэн шахуу юм ярьж бие биенээ догиогоол. Хөгшчүүл нь “бяд л эхэлсийн, бяд л нээсэн, бяд л анхдагч, бяд л зохиосийн” гэж цээжээ дэлдээл, дунд үеийнхэн нь “ээ бурхан минь, би монгол телевиз ороол ирсэн чинь бөөн бөөн алтан үеийн бурхад маань тосч аваал, их ч юм сургасандааа” гээл аймшигтай халилтай ярихиймааа. Тэгсэн залууст нь хэлэх юм үлдээгүй болохоор аргагүйн эрхэнд баахан дуу дуулав шд. Ёооз ёозоор нь клип хийлгэжээ. Амтай бүгд нь л дуулж ТВ нэртэй болгон л тэрийг гаргав.

Амралтын өдрөөр охиноо паркад тоглуулдаг хүн боловооо. Миний багад хүүхдийн баяр болохоор ээж ааваасаа 10 төгрөг аваал парк руу гараад шидчихдэг байж билээ. Тэгээл бөөн оочерлож байж нэг юм тоглоомондоо сууна. Тоглоомон дээрээ бараг суунгуутаа л буучихаж байгаа юм шиг санагдаад дахин дахин тоглодог байж билээ. Сүүлд 6, 7 дугаар ангид ороод хавар намар ангиараа парк нээгдээгүй байхад тоглоомон дээр нь тоглодог байж билээ. Үнэгүй тоглочих санаатай.

Сүүлийн үед нацист герман загварын савхин хувцас өмссөн хэдэн залуучууд хэвлэлийн бага хурал хийлгэн “Хэрэв таныг гадаадынхан та нарыг дээрэлхээд байвал захиалга өг. Тэгвэл бид очоод чанартай, найдвартай эд бадыг нь хийгээд өгнө. Зөвхөн захиалгаа л өг. Та яараарай” гээл сурталчиллааа. Бараг 4 хүн захиалж зодуулбал 5 дахийг шагнал болгон зодно болтой юм л ярьж байна шүү. Би ч үнэ төлбөргүй юм чинь хурдхан шиг л захиалаад хэдэн хүнийг нэвширтэл зодуулах юмсан гэж бодлооо.

Өчигдөр гадаа самар зарж байхаар нь авчих санаатай үнэ ханшийг нь асууж, бас ч хэдэн самар аваад амслаа. Дажгүй самар болохоор нь авдаг юм боллоо. Тэгсэн тэр самар зарж байсан эгчид гялгар уут байсангүй. Өдөржингөө зараад уут нь дуусчихсан, тэгээд харих гэж байгаа гэв. Тэгээд эгч хүү:
– Сайхан хармаалаад явчих уу?
– Юу яасан балиар заваан юм? яаж хармаалахийн?
– Дээр үед бол хүмүүс хармаалаал явчихдаг байсийм, одоо л уут сав гэдэг болчихсон болохоос гэв. Яг энэ үед бага байх үеийн дурсамж бүдэг бадаг юм толгойд орж ирлээ…

Манай охин сургуульд яваад ханз энэ тэрээ цээжилээд бөөн идэвхи. Тэгсэн нэг шүлэг цээжилээд ирлээ шүү… Тэгээд тэрийгээ намайг цээжил гээд. Хүүхдийг багаас нь хичээл энэ тэрийг нь эцэг эх нь хамтран хийлцэн хичээлд нь анхаарвал аяндаа хүүхэд хичээл номондоо дуртай даалгавараа ч хүнээр шахаж шаардуулахгүй хийдэг болно гэж би боддог бөлгөө. Манайхан л анхаарч байгаа нь энэ гээл “энийгээ хий, сайн хий, цэвэр бич, чармай шамд, гүрий гүрдий” гэж харгислаад, тэрийгээ нээг их анхаарал хандуулдаг хүн гэж бодоод байдаг шиг санагдсан.

Сүүлийн үед хүмүүс их том том юм ярьдаг болжээ. Оюу толгой, таван толгой, 14 тэрбум, сонгууль энэ тэр гээл… Би ч юугаараа дутахав том том ярьчий гэсэн чинь сэдэв орж ирдэгггүй ээ. Хүмүүсийн ярьж байгаа тэр том том сэдэв рүү ороод ярьчий гэхээр хүмүүс ярьчихсан болохоор шинэлэг биш тэгээд ч сайн мэдэхгүй болохоор шившиг болно. Юу яридийн билээ гэж бодож байтал нэг айхтар том сэдэв толгойд зурс гээл ороод ирлээ шүү. Нилэээн далайцтай, жинтэй авах сэдэв болоод явчлаа шүү…

Манай монголчууд нээрээ агуу шүү. Сэтгэнэ энэ тэр гэж үнэн чөлөөтэй. Ийм агуу сэтгэлгээнээс л зарим өвөрмөц шийдлүүд гардаг байх. Монголоос дэлхий үүссэн, монголчууд хамгийн анхны хүн, монголчууд хамгийн анхны супер хүн, монголчууд бүгдийг нээсэн гэх мэт. Энд бүүр “шилдэгийн шилдэг” шийдэл байна.

Утлага гэхээр лам энэ тэрийн арц хүж бодвоо. Та бүхнийг бузар булайгаар салхин дээрээс чинь утаж байгаа хот суурингийн маань хойморт байрлах газруудыг дурдъя. Бид чин өөрсдийгөө нүүдэлчин гүн ухаантай, дэлхийн талыг эзэлсэн айхтар улсууд гээд байсан хаа байна.

Нийгэм дунд амьдарна гэдэг тодорхой хэмжээгээр бусдыг хүндэтгэх хүлээцтэй занг шаарддаг. Гэтэл бодит амьдрал дээр ямар байдаг билээ? Автобусанд ороод л хэрүүл тэмцэл хийдэг иргэд байсаар. Өглөөнөөс хар энерги өөртөө татсан хүний ажил үйлс тэр өдөртөө ямар байх нь тодорхой. Соёлтой, хэвийн иргэнийг дараах хүчин зүйл бухимдуулдаг.

Үрлээ, Баяраа 2 харанхуй ангид үнсэлдэнэ. Үрлээ гэнэн цайлган охин Баяраатай унтсанаа их юманд санан суух барих, хүүхэд шуухад, өдөр бүр чаатар үзнэ энэ тэр гээд бөөн тэнэг юм ярина. Баяраа нь харин айхтар санаатай гар “Чи юугаа солиороод байнаа, чи наад үлгэрээ тэр Дэлгэртээ л хэл” гэнэ. Үрлээ гүйн одсоны дараа Дэлгэр харанхуйгаас гарч ирнэ. Баяраа Дэлгэрийг ширээн дээр гарч өшиглөх гэж байгаад ойчин унах тэр агшинд ангийнхан нь орж ирнэ. Эцэг эх, багш нарын хурал болоход Ангийн багш босч ирээд ярина. Хайран ч хамт олон, хайран ч нэр төр. Ийм л хүн бидний дундаас төрлөө хэмээн халаглана.

Өглөө кино. Сүхбаатар, Данзан нар Москва орж бадар барихаар явсан хойгуур Бодоо нэгэн сүр жагсаал цуглаан хийнэ. Энэ нь хуучны бурангуйг устган шинэ сайхан зүйлийг авчирах гагцхүү ард түмний төлөө ариун сайхан үйлдэл аж. Бүсгүйчүүлийн үсийг огтолж, эрчүүдийн дээлийн нудрагыг тасчин хаяж галд шатаав. Ардууд энэхүү үйлдлийг дургүйцэн, бөөн хэрүүл уруул хийж ардын засгийг хараан зүхэж, тэмцэл өрнөв.